Tháng 10 vừa rồi, PLOS – nhà xuất bản tiên phong trong mô hình truy cập mở – đã bắt đầu thử nghiệm một mô hình kinh doanh mới có khả năng chấm dứt kỷ nguyên mà nhà nghiên cứu phải trả tiền để công bố bài báo khoa học. Một trong những phương án đó là chuyển việc thu phí xuất bản từ cá nhân nhà nghiên cứu thành thu phí theo đơn vị công tác của họ, thông qua việc thu phí thường niên; chỉ bằng phí này, tất cả các nhà nghiên cứu thuộc cơ quan đó đều có thể đăng bài trên các tạp chí của PLOS mà không cần trả thêm khoản phát sinh nào khác. 

PLOS đang bắt đầu một thử nghiệm 3 năm cho mô hình này trên 2 tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao (highly selective journal) PLOS Biology và PLOS Medicine. Theo tuyên bố của PLOS, thử nghiệm này có mục đích “chứng minh rằng một tạp chí truy cập mở, có tiêu chuẩn chọn lọc cao, vẫn có thể trang trải kinh phí vận hành mà không cần thu phí xử lý bài báo (APC) ở mức cao, hay thậm chí là không thu phí” và “để phân bổ chi phí một cách công bằng giữa những cơ sở công bố nhiều nhất trên 2 tạp chí này.”

Các bài báo được miễn phí APC phải có tác giả liên hệ (corresponding author) đến từ cơ sở đăng ký tham gia mô hình này. Để thúc đẩy sự tham gia của các cơ sở, tổ chức, PLOS đã đưa ra thông báo rằng, những tác giả liên hệ đến từ các cơ sở không lựa chọn mô hình này sẽ phải chịu một lệ phí “không phải thành viên” (non-member fee), mà cho đến năm 2023 sẽ tăng lên thành 5500 USD – 6300 USD một bài báo, cao hơn rất nhiều so với phí APC hiện giờ (3000 USD). 

PLOS có 7 tạp chí và có kế hoạch chi tiết về chính sách thu phí cho từng ấn phẩm của mình. Đối với hai tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao, các cơ sở sẽ chi trả một trong 12 cấp độ phí hàng năm; phí này một phần dựa trên tổng số lượng bài báo của các nhà khoa học (bao gồm cả tác giả liên hệ lẫn tác giả đóng góp) đến từ những cơ sở trong cùng một cấp độ công bố trên 2 tạp chí này xét trong những năm gần đây. Phí hàng năm dao động từ gần 40000 USD cho tới vài trăm USD, thậm chí là thấp hơn phí APC cho một bài báo thông thường. PLOS thiết lập lệ phí này để trang trải cho các kinh phí vận hành, cùng với một biên lợi nhuận 10% dành cho việc cải tiến các tạp chí. Nếu số lượng cơ sở nghiên cứu đăng ký tham gia lớn hơn con số họ kỳ vọng, PLOS sẽ dùng phần doanh thu thặng dư để giảm lệ phí của năm tiếp theo.

Nhà xuất bản cũng đưa ra một thay đổi trong chính sách thu phí của 5 tạp chí còn lại, trong đó bao gồm siêu tạp chí PLOS ONE. Các cơ sở nghiên cứu giờ đây có thể trả một khoản phí thường niên để các nhà nghiên cứu của họ có thể công bố kết quả nghiên cứu trên các tạp chí này, bất kể họ là tác giả liên hệ hay tác giả đóng góp. 

Khách hàng đầu tiên của cả hai mô hình trên là Jisc – một tổ chức phi lợi nhuận cung cấp các dịch vụ thư viện cho các trường đại học ở Anh (theo quy trình của Jisc, mỗi cơ sở đều cần chấp nhận thỏa thuận này). Caren Milloy, giám đốc bản quyền của Jisc, cho rằng kế hoạch của PLOS dành cho các tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao có “tiềm năng tái định hình khoản kinh phí tương lai của khoa học mở.” Bên cạnh đó, theo Sara Rouhi (giám đốc Quan hệ Đối tác Chiến lược của PLOS), nhà xuất bản này đã đạt được khoảng 30 cam kết bằng miệng với các cơ sở và liên hiệp khác.  

Kế hoạch của PLOS dành cho các tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao là một nỗ lực dung hoà nhu cầu của các nhà khoa học và yêu cầu tài chính của nhà xuất bản. Chi phí để vận hành các tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao là rất lớn, bởi chúng chỉ xuất bản một số lượng rất ít trong số các bản thảo chúng bình duyệt. Hiện giờ, PLOS đang phải sử dụng doanh thu của 5 tạp chí còn lại để trợ cấp phí APC cho 2 tạp chí về sinh học và y dược của nó; nếu không, phí APC của PLOS Biology và PLOS Medicine sẽ phải tăng lên lần lượt là 2500 USD và 3300 USD cho một bài báo để có thể đảm bảo chi phí vận hành. 

Thêm nữa, mô hình mới này sẽ giúp PLOS hoạch định được phương hướng để các tạp chí có tiêu chuẩn chọn lọc cao của nó có thể tự sống được với doanh thu định kỳ hàng năm, so với thu nhập biến động từ phí APC. Kế hoạch này có thể đóng góp vào các nỗ lực đạt tới ổn định tài chính tổng thể của PLOS trong những năm gần đây, sau khi nhà xuất bản này phải báo lỗ và chứng kiến sự sụt giảm trầm trọng số lượng bài báo được công bố trên PLOS One – tạp chí kiếm tiền chính của PLOS – trong thời kỳ 2016-2018.  

Kế hoạch này của PLOS cũng được thiết kế để giảm bớt gánh nặng chi phí cho công việc xuất bản học thuật ở những cơ sở không chuyên sâu vào nghiên cứu, những nơi mà có khả năng cao sẽ phải đối mặt với viễn cảnh chịu phần APC lớn hơn. Các tác giả đóng góp thường làm việc với một lượng lớn các cơ sở khác nhau, bao gồm cả những nơi không chuyên sâu vào nghiên cứu.

Cùng với nhiều mô hình tài chính truy cập mở mới nổi khác cũng đang hướng đến loại bỏ việc thu phí của tác giả, kế hoạch này của PLOS gợi ý rằng những ngày mà các nhà nghiên cứu phải tự chi trả cho truy cập mở đến bài báo của mình sắp kết thúc cùng với đó là sự chấm dứt của mô hình khiến PLOS trở thành một trong những nhà xuất bản truy cập mở lớn nhất. 

Tuy vậy, PLOS không có kế hoạch loại bỏ hoàn toàn phí APC cho tất cả các ấn phẩm của nó trong tương lai gần. “Có những nơi trên thế giới đầu tư rất nhiều vào APC, và đó là cách thức kinh doanh họ muốn”, Rouhi chia sẻ. Trong khoảng thời gian đó, thử nghiệm này có mục đích khám phá những cách thức mới để đạt được mục tiêu phá bỏ “mọi rào cản của cả việc đọc lẫn công bố ở những tạp chí của PLOS.”

 Jeffrey Brainard. (October 15, 2020). New PLOS pricing test could signal end of scientists paying to publish free papers. Science